Czerniak – groźny nowotwór skóry. Co należy o nim wiedzieć?

Czerniak jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych nowotworów złośliwych skóry. Niechlubną sławę zawdzięcza temu, że choć występuje stosunkowo rzadko, jest bardzo niebezpieczny. Chociaż może dotykać również innych narządów np. oka, błony śluzowej, najczęściej spotykany jest jako rak skóry wywodzący się ze znamion barwnikowych.

Co to jest czerniak i czy jest się czego obawiać?

Czerniak jest jednym z tych „medialnych” nowotworów, o których mówi się w telewizji i pisze w prasie. Temu nowotworowi poświęcono już kilka uświadamiających kampanii społecznych, a każdego lata w gazetach, radiu i telewizji pojawiają się informacje o konieczności stosowania kremów z filtrem UV podczas opalania. I chociaż dużo się dyskutuje o tej chorobie, to niestety smutne statystyki informują, że zachorowalność na tego raka z roku na rok rośnie. W Polsce jest ok. 2-krotnie niższa niż w innych krajach UE, ale i tak czerniak skóry powoduje sporą liczbę zgonów. Szacuje się, że około 1,2% u kobiet 1,4% u mężczyzn zgonów na tle nowotworowym jest spowodowanych czerniakiem.

Czerniak jest groźnym nowotworem, ponieważ bardzo szybko daje przerzuty do innych tkanek. O ile wcześnie wykryty, da się skutecznie leczyć, a współczynnik przeżyć 5-letnich jest wysoki, o tyle czerniak z przerzutami jest już bardzo trudny do wyleczenia. Ponadto nigdy nie ma pewności, że nowotwór nie powróci w miejscu innych znamion.

Czerniak jest złośliwym nowotworem wywodzącym się z melanocytów. Choć najczęściej kojarzymy go z nowotworem skóry, może powstawać także w: spojówkach oka i gałce ocznej, okolicach anogenitalnych, błonach śluzowych nosogardła, krtani, zatok i żołądka.

Mimo iż czerniak należy do rzadkich nowotworów i jest odpowiedzialny za ok. 1-2% wszystkich zachorowań na nowotwory, to jednak stanowi duży problem epidemiologiczny. Zapadalność wzrasta corocznie o ok. 5%, a choroba charakteryzuje się wysoką śmiertelnością. Trzeba jednak zaznaczyć, że rokowania dla pacjentów, u których czerniak został wcześnie wykryty, są bardzo dobre. We wczesnym stadium czerniaka o grubości do 0,8 mm współczynnik przeżyć 5-letnich jest bliski 100%, pod warunkiem wczesnego wykrycia i wdrożonego odpowiedniego postępowania. Najważniejsza jednak jest profilaktyka.

Kto jest zagrożony czerniakiem?

Polska należy do krajów średniej zachorowalności głównie ze względu na to, że nasz kraj leży w strefie klimatycznej, w której nie ma zbyt wiele słońca. A to właśnie nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV jest jednym z głównych czynników ryzyka zachorowania na raka skóry. Zwłaszcza wystawienie tych partii ciała, na których znajdują się znamiona barwnikowe, czyli popularne pieprzyki, może być szczególnie niebezpieczne, bo to właśnie owe znamiona mają tendencję do przekształcania się w nowotwory złośliwe.

Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów w 2002 roku odnotowano 1831 nowych zachorowań, ale już w 2013 roku było to 2900 nowych przypadków. Chociaż wskaźnik ten rośnie, to na szczęście zmniejsza się wskaźnik śmiertelności, ze względu na lepszą świadomość społeczeństwa, wczesne wykrywanie oraz nowe możliwości leczenia.

Do czynników ryzyka należy zaliczyć:

• Jasny fenotyp skóry – narażone na rozwój czerniaka skóry są przede wszystkim osoby rasy białej, z jasną karnacją, włosami blond lub rudymi, niebieskimi oczami, piegami i wysoką skłonnością do oparzeń słonecznych.
• Wiek – około 50% zgonów spowodowanych czerniakiem notuje się po 65 r.ż, a najwięcej zgonów po 80 r.ż. Nie oznacza to jednak, że młodsze osoby są zupełnie bezpieczne. Około 15% zgonów odnotowano u chorych poniżej 50 r.ż.
• Nadmierna ekspozycja na słońce i promieniowanie UV – zarówno to naturalne, jak i sztuczne. Uważa się, że to właśnie nadmierne opalanie, a także kumulacyjna ekspozycja na słońce są najistotniejszym czynnikiem ryzyka czerniaka.
• Skłonności genetyczne – jeżeli w rodzinie występowały nowotwory wśród blisko spokrewnionych osób, ryzyko zachorowania jest większe.
• Liczne znamiona barwnikowe, czyli „pieprzyki”, a także występowanie znamion atypowych, mnogich i wrodzonych.

• Przebyty czerniak skóry.
• Przyjmowanie leków immunosupresyjnych.

Jak rozpoznać czerniaka?

Wcześnie wykryty nowotwór ma szansę na wyleczenie, ale im później go odkryjemy, tym ta szansa jest mniejsza, a niestety nadal wiele przypadków jest diagnozowanych zbyt późno.

Dlatego najważniejszym elementem profilaktyki jest wczesne wykrycie, co gwarantują tylko specjalne badania wykonywane przez lekarza. Podczas kontroli lekarz może sprawdzić zmianę specjalnym urządzeniem – diaskopem lub skierować pacjenta do chirurga. W gabinecie chirurgicznym zmiana zostanie usunięta oraz przekazana do badania histopatologicznego znamion, które jednoznacznie określi, czy miała charakter nowotworu złośliwego, czy też nie. Taki zabieg przeprowadzany jest u nas w gabinecie chirurgicznym w Warszawie. Zajmujemy się również innymi usługami, związanymi z chirurgią znamion.

Na podstawie obserwacji zmian barwnikowych można jednak dopatrzyć się pewnych sygnałów ostrzegawczych, sugerujących, że znamię może mieć charakter nowotworowy.

Niepokój powinny budzić przede wszystkim zmiany wyglądu istniejących już znamion i pieprzyków, zwłaszcza jeżeli doszło do:

• zgrubienia
• zaczerwienienia wokół znamienia
• krwawienia
• powiększenia
• zmiany zabarwienia
• deformacji kształtu

Zmiany w obrębie pieprzyków można wykryć stosując się do algorytmu ABCDE określającego cechy, na które należy zwrócić uwagę przy obserwacji znamion.

• Asymetria (Assymetry) – zmiana kształtu znamienia, czerniak jest asymetryczny w przeciwieństwie do zmian łagodnych, które zazwyczaj są owalne lub okrągłe.
• Brzegi (Border) – nierówne, postrzępione, łuskowate lub karbowane brzegi mogą sugerować czerniaka.
• Kolor (Color) – zmiana zabarwienia, zwłaszcza nierównomierna, różne odcienie brązu, beżu, czerni, czerwonego lub niebieskiego mogą świadczyć o chorobie.
• Średnica (Diameter) – zmiany większe niż 6 mm powinny wzbudzić niepokój, ale zdarzają się również mniejsze, dlatego jeżeli masz wrażenie, że pieprzyk zmienił rozmiar, warto to skonsultować z lekarzem.
• Ewolucja (Evolving) – każda zmiana zachodząca w czasie w obrębie znamion barwnikowych, powinna być powodem do wykonania badań.

To bardzo ważne!

Żadnych znamion barwnikowych pod żadnym pozorem nie należy usuwać metodą krioterapii czy laserem, ponieważ zabieg taki niszczy zmianę i nie można wykonać badania histopatologicznego. Dlatego zaleca się usuwanie zmian w gabinetach chirurgicznych, a nie w gabinetach kosmetycznych.

Diagnoza: czerniak. I co dalej?

Jeżeli wynik badania histopatologicznego jest pozytywny, wdrażane jest odpowiednie leczenie, zależne od stopnia zaawansowania nowotworu, jego lokalizacji czy stanu pacjenta. W przypadku niezaawansowanego czerniaka może się okazać, że wystarczy leczenie chirurgiczne polegające na radykalnym wycięciu nowotworu, z marginesem zdrowej skóry. Przy nowotworach o wielkości powyżej 2 mm usuwa się około 2-3 cm zdrowej skóry oraz powięź powierzchniową; jeżeli zajęte zostały węzły chłonne, one również muszą być usunięte. W gabinecie Vitabene zajmujemy się zarówno diagnostyką czerniaka, chirurgicznym usuwaniem niegroźnych zmian, jak i nowotworów skóry, a także późniejszym leczeniem powstałych ran.

Czasami wymagane jest leczenie uzupełniające, uwzględniające radioterapię, chemioterapię, immunoterapię, leczenie bólu i inne, wspierające rodzaje terapii, o których decyduje lekarz onkolog.

Pamiętajmy, że czerniak to nie wyrok i da się go skutecznie wyleczyć, pod warunkiem wczesnego wykrycia i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Przyjdź do nas i poddaj się badaniu. Zyskaj pewność zdrowia i spokojny sen!

Dermatoskopia – podstawowe badanie w diagnostyce czerniaka skóry

Jeżeli zaobserwowałeś lub zaobserwowałaś u siebie niepokojące zmiany skórne lub znajdujesz się w grupie ryzyka i chcesz sprawdzić, czy znamiona barwnikowe na Twojej skórze są niebezpieczne, warto poddać się podstawowemu badaniu w kierunku wykrycia czerniaka. Jest to dermatoskopia, którą wykonujemy w gabinecie chirurgicznym Vitabene w Warszawie. Badanie to przeprowadza lekarz za pomocą urządzenia przypominającego mikroskop, pozwalającego na dokładne obejrzenie zmian skórnych. Jest to szybkie, nieinwazyjne i całkowicie bezpieczne badanie, na podstawie którego można podjąć kolejne kroki, jeżeli zmiana okaże się podejrzana.

Profilaktyczne wycięcie znamion barwnikowych

W przypadku zauważenia niepokojących zmian w badaniu dermatoskopem, które mają szansę ulec nowotworzeniu lub w przypadku gdy znamion jest dużo i mają spore rozmiary, warto rozważyć profilaktyczne wycięcie owych znamion. To samo dotyczy pieprzyków znajdujących się w miejscach trudnych do obserwacji np. pod włosami. Wycięcie znamion jest prostym zabiegiem chirurgicznym i wykonasz je w gabinecie Vitabene, by zyskać spokój i nie martwić się, czy dany pieprzyk jest niebezpieczny, czy też nie.

Mam liczne znamiona, czy opalanie na słońcu jest dla mnie bezpieczne?

Posiadanie wielu pieprzyków oraz innych znamion barwnikowych wiąże się z podwyższonym ryzykiem zachorowania na czerniaka. Nie oznacza to jednak, że do takiej sytuacji musi dojść – jest to jedynie ryzyko. W związku z tym, pod warunkiem zachowania środków ostrożności: stosowania kremów z filtrem UV, nieopalania się w okresie największej intensywności promieniowania słonecznego oraz nienadużywania solariów, opalanie jest bezpieczne, a nawet wskazane, gdyż pod wpływem promieniowania UV-B wytwarzana jest w organizmie witamina D. Należy to jednak robić z umiarem, a w razie zaobserwowania niepokojących zmian w obrębie znamion barwnikowych – udać się do lekarza na konsultację.

Czerniak jest groźnym nowotworem, jednak dzięki skutecznej profilaktyce oraz szybkiej reakcji w przypadku zauważenia zmian, można go bardzo skutecznie leczyć. Samoobserwacja, dermatoskopia oraz profilaktyczne wycięcie niepokojących znamion, to najważniejsze działania prewencyjne, do których serdecznie zachęcamy.

Źródła:

• Małgorzata Michalska-Jakubus, Tomasz Jakubus, Dorota Krasowska, Czerniak – epidemiologia, etiopatogeneza i rokowanie, Borgis – Medycyna Rodzinna 2/2006, s. 45-53