Wazektomia, czyli zabieg polegający na przecięciu nasieniowodów, jest jedną z najskuteczniejszych metod antykoncepcji dla mężczyzn. Chociaż procedura ta zyskała na popularności na całym świecie, jej legalność i regulacje prawne w różnych krajach mogą się znacznie różnić. W niniejszym artykule przyjrzymy się, jak na przestrzeni lat kształtowały się przepisy dotyczące wazektomii, jakie kontrowersje budziła ta metoda w przeszłości oraz jakie są obecne fakty dotyczące jej legalności w różnych częściach świata.
Czy wazektomia jest legalna?
Zabiegi medyczne związane z prokreacją człowieka często stwarzają liczne problemy prawne i medyczne. Wazektomia, jako jedna z metod antykoncepcji „bez użycia skalpela” u mężczyzn, jest procedurą o minimalnym ryzyku wystąpienia komplikacji. Dzięki niewielkiej szansie na naturalną refertylizację, czyli odtworzenie drożności nasieniowodów, uchodzi ona za niezwykle skuteczną metodę antykoncepcji. Procedura ta polega na przecięciu i podwiązaniu nasieniowodów, co skutecznie pozbawia mężczyznę zdolności zapłodnienia. Ważne jest, aby nie mylić wazektomii z kastracją, która polega na nieodwracalnym usunięciu gonad. Wazektomia nie wpływa negatywnie na gospodarkę hormonalną organizmu ani na popęd seksualny. W wielu krajach wazektomia jest legalna, o ile jest uznawana za czynność leczniczą, czyli skierowaną na ratowanie życia i zdrowia pacjenta. Kontrowersje pojawiają się jednak w przypadku dobrowolnej wazektomii, przeprowadzanej na życzenie, bez medycznych wskazań.
Proces prawny i regulacje dotyczące wazektomii
Dobrowolna wazektomia, wykonywana głównie dla wygody, budzi kontrowersje. W wielu krajach zachodnich, takich jak Stany Zjednoczone, wazektomia jest popularna jako metoda umożliwiająca swobodę kontaktów seksualnych bez ryzyka niechcianej ciąży. Ta metoda antykoncepcji znalazła swoje odzwierciedlenie w aktach międzynarodowych. Przykładem może być Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 2436 z 9 grudnia 1969 roku, która uznaje wazektomię za narzędzie do realizacji prawa do planowania rodziny. Podobne stanowisko zajęła Rezolucja 29 Komitetu Ministrów Rady Europejskiej z 14 listopada 1975 roku, zalecając państwom członkowskim udostępnienie zabiegów wazektomii jako świadczeń medycznych. Legalizacja wazektomii następuje na różne sposoby: poprzez depenalizację dobrowolnego pozbawienia zdolności płodzenia (jak we Włoszech w 1978 roku), wprowadzenie odpowiednich zapisów w kodeksach karnych (np. w Austrii) lub poprzez tworzenie szczególnych przepisów dotyczących wazektomii (jak w większości państw europejskich, m.in. w Danii, Finlandii, Szwecji, Norwegii).
Wazektomia a prawa reprodukcyjne mężczyzn
Zalegalizowanie dobrowolnej wazektomii wiąże się z przyjęciem jednego z dwóch modeli regulujących warunki jej dopuszczalności. Pierwszy model, tzw. model wazektomii na żądanie, przyznaje jednostce prawo wystąpienia z żądaniem przeprowadzenia zabiegu do lekarza. Uprawnienie to może podlegać pewnym ograniczeniom, takim jak odpowiedni wiek (np. w Austrii – 25 lat, na Węgrzech – 40 lat), zgoda współmałżonka (np. w Hondurasie) czy posiadanie odpowiedniej liczby dzieci (np. w Tunezji). Warunki te muszą być najczęściej spełnione łącznie. Drugim, rzadziej spotykanym rozwiązaniem, jest spełnienie szeregu normatywnie określonych warunków, które muszą być stwierdzone przez uprawniony do tego organ (np. w Norwegii). Prawie wszystkie uregulowania posiadają wspólny element – niezbędnym warunkiem przeprowadzenia wazektomii jest zgoda osoby zainteresowanej. W Polsce legalność dobrowolnej wazektomii nie została jednoznacznie rozstrzygnięta w ustawach ani orzecznictwie. Doktryna uznaje jednak, że karanie lekarza, który przeprowadził wazektomię na życzenie osoby zdolnej do wyrażenia prawnie ważnej zgody, kłóci się ze społecznym poczuciem sprawiedliwości i współżycia społecznego.
Skutki wazektomii
Wazektomia jest uznawana za skuteczną metodę antykoncepcji, charakteryzującą się wysokim stopniem odwracalności. Pacjent powinien być w pełni poinformowany o charakterze zabiegu, jego zaletach, wadach i skutkach, a także mieć czas na przemyślenie decyzji. Istotna jest przemyślana, pisemna forma zgody na wazektomię, obowiązek uświadomienia przez lekarza o charakterze zabiegu oraz możliwość cofnięcia zgody w każdym momencie. Wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych w Polsce mogłoby ułatwić dostęp do wazektomii jako jednej z form planowania rodziny. Regulacje te powinny obejmować depenalizację czynu polegającego na dobrowolnej wazektomii poprzez znowelizowanie art. 156 § 1 kodeksu karnego. Wskazane byłoby uchwalenie odrębnej ustawy regulującej kwestie możliwości przeprowadzenia dobrowolnej wazektomii lub wprowadzenie odpowiednich regulacji do ustawy o planowaniu rodziny. Warunki jej przeprowadzenia powinny obejmować wymóg osiągnięcia 30 lat, pisemną formę udzielenia świadomej i dobrowolnej zgody, obowiązek poinformowania o charakterze zabiegu, jego zaletach, wadach i skutkach oraz pozostawienie pewnego czasu do namysłu przed przeprowadzeniem zabiegu. Takie rozwiązania stanowiłyby odpowiednie uzupełnienie istniejącej luki prawnej i przyczyniłyby się do pełniejszego respektowania prawa jednostki do decydowania o swojej płodności.
