W 2023 r. potwierdzono w Polsce 25 244 przypadki boreliozy i 659 przypadków kleszczowego zapalenia mózgu – tak mówią dane z zestawienia o zachorowaniach na choroby zakaźne. Informacje te nie napawają optymizmem, biorąc pod uwagę, że w porównaniu z 2022 rokiem liczba zakażeń boreliozą wzrosła o 7875 przypadków (w 2022 r. było ich 17 369). Liczba potwierdzonych przypadków kleszczowego zapalenia mózgu natomiast zwiększyła się o 213 (w 2022 roku stwierdzono 446 przypadków). Statystyki te mówią same za siebie i utwierdzają w przekonaniu, że prewencja chroniąca przed ukąszeniem kleszcza, jak i odpowiednie działanie w przypadku, kiedy już doszło do ukąszenia, jest koniecznością. Co zrobić jak zauważymy u siebie lub bliskich kleszcza? Jakie są wskazania do chirurgicznego usunięcia kleszcza i kontaktu z lekarzem?
Jakie choroby przenosi kleszcz?
Kleszcze są pajęczakami przenoszącymi różne choroby zakaźne, a ich zakres zależy od regionu geograficznego. Najczęstsze choroby przenoszone przez kleszcze to
- Borelioza (Lyme Disease) – choroba bakteryjna wywoływana przez bakterię Borrelia burgdorferi, charakteryzuje się czerwoną, rozszerzającą się wysypką, gorączką, bólami głowy i zmęczeniem. Może prowadzić do poważniejszych problemów neurologicznych, stawowych i sercowych. Szybka diagnoza i wdrożenie leczenia jest tutaj kluczowe.
- Kleszczowe zapalenie mózgu (TBE) – wirusowe zapalenie mózgu i opon mózgowych, występujące głównie w Europie i Azji. Choroba może mieć przebieg łagodny, ale również prowadzić do trwałych uszkodzeń układu nerwowego lub śmierci.
- Anaplazmoza – bakteryjna infekcja, której objawami są gorączka, bóle mięśni
i głowy, nasilające się zmęczenie.
- Erlichioza – choroba zbliżona do anaplazmozy. Wywołują ją różne bakterie z rodzaju Ehrlichia.
- Babeszjoza – choroba pasożytnicza wywołana przez pierwotniaki z rodzaju Babesia, które infekują czerwone krwinki.
- Riketsjoza – objawia się gorączką, wysypką i miejscowym owrzodzeniem w miejscu ukąszenia przez kleszcza.
- Gorączka plamista Gór Skalistych (Rocky Mountain spotted fever) – choroba wywołana przez bakterie Rickettsia rickettsii, objawiająca się wysoką gorączką, wysypką i silnymi bólami głowy. Jedna z najgroźniejszych chorób wywołanych przez ukąszenie kleszcza, ponieważ nieleczona może prowadzić do śmierci.
Ze względu na miejsce występowania gorączka plamista znana jest pod różnymi nazwami:
- gorączka plamista śródziemnomorska, występująca przede wszystkim na południu Europy,
- gorączka plamista Gór Skalistych w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie,
- gorączka plamista orientalna w Azji,
- gorączka plamista w Afryce, wywołana przez Rickettsia africae,
- gorączka Sao Paulo w Brazylii,
- dur kleszczowy w Australii,
- gorączka plamista występująca na Tasmanii.
Gdy ukąsi Cię kleszcz – co robić?
Zauważając na skórze rumień wędrujący i kleszcza należy od razu reagować. Jeśli dojdzie do ugryzienia przez kleszcza, ważne jest, aby szybko i prawidłowo usunąć pasożyta, co minimalizuje ryzyko zakażenia. Aby usunąć samodzielnie kleszcza, należy:
- użyć pęsety o cienkich końcach lub specjalnego przyrządu do usuwania kleszczy
- chwycić kleszcza jak najbliżej skóry, zaraz przy jego głowie,
- usunąć kleszcza delikatnie ciągnąć kleszcza w górę. Co ważne, należy unikać skręcania lub szarpania. Może to skutkować oderwaniem kleszcza, a co za tym idzie pozostawieniem części ciała kleszcza w skórze,
- po usunięciu kleszcza, miejsce ugryzienia powinno się dokładnie oczyścić dezynfekującym roztworem lub mydłem i wodą.
Po usunięciu kleszcza i oczyszczeniu miejsca ugryzienia warto obserwować zarówno miejsce ugryzienia, jak i ogólny stan zdrowia przez kilka kolejnych tygodni. Szczególną uwagę należy zwrócić na objawy takie jak powstawanie czerwonej wysypki, szczególnie jeśli przybiera ona kształt tarczy, gorączka, bóle głowy, zmęczenie lub bóle stawów i mięśni. W przypadku pojawienia się któregokolwiek z tych objawów niezbędna jest szybka konsultacja lekarska, ponieważ mogą one sygnalizować choroby przenoszone przez kleszcze, takie jak borelioza. Zachowanie usuniętego kleszcza w zamkniętym pojemniku może również pomóc lekarzowi w diagnostyce i ewentualnym leczeniu.
Wskazania do usunięcia kleszcza przez lekarza
W sytuacji, gdy kleszcz jest głęboko zakleszczony w skórze lub umiejscowiony w trudno dostępnym miejscu, takim jak wewnątrz ucha, na powiekach, czy w innych wrażliwych obszarach ciała – kleszcza powinien usunąć lekarz. Wtedy mamy pewność, że kleszcz został w całości usunięty przez specjalistę. Minimalizuje się też ryzyko powikłań i poważnego zakażenia.
Chirurgiczne usuwanie kleszcza. Jak przebiega zabieg?
Kiedy niemożliwe jest usunięcie kleszcza tradycyjnymi metodami interwencja chirurgiczna interwencja, jest koniecznością. Zabieg chirurgicznego usuwania kleszcza przeprowadzany jest w sterylnych warunkach, aby zminimalizować ryzyko infekcji. Lekarz podczas zabiegu używa specjalistycznych narzędzi takich jak: skalpel lub małe cążki. Pozwalają one na precyzyjne usunięcie kleszcza, zwłaszcza gdy jest on głęboko zakleszczony w skórze.
W niektórych przypadkach może być zastosowane lokalne znieczulenie, by zmniejszyć ból związany z zabiegiem. Lekarz stara się usunąć kleszcza w całości, starając się nie uszkodzić ciała kleszcza ani nie zostawić jego części w skórze, co mogłoby prowadzić do infekcji lub reakcji zapalnej. Po usunięciu kleszcza miejsce ugryzienia jest dokładnie czyszczone i dezynfekowane. Lekarz może również zalecić obserwację miejsca ugryzienia na wypadek objawów infekcji lub chorób przenoszonych przez kleszcze, takich jak borelioza.
Jak uchronić się przed ukąszeniem kleszcza?
Przed ukąszeniem kleszcza nie można się ochronić w 100%. Dzięki nawykom prewencyjnym można jednak ryzyko takiego ukąszenia zminimalizować. Wybierając się na łąkę lub do lasu warto postawić przede wszystkim na odpowiednią odzież. Doskonale sprawdzą się długie rękawy, długie spodnie, które najlepiej włożyć w skarpetki, oraz buty zakrywające całą stopę. Ważne jest, aby ubrania były jasne, co ułatwia dostrzeżenie na nich kleszczy. Dodatkowo można zabezpieczyć obszary ciała, które są szczególnie narażone na ukąszenia, stosując na ubranie specjalne środki, które odstraszają kleszcze.
Kolejnym ważnym elementem profilaktyki jest stosowanie repelentów na skórę. Repelenty zawierające DEET (N,N-dietylo-m-toluamid) są powszechnie zalecane, gdyż efektywnie odstraszają kleszcze i inne owady. Ważne jest, aby stosować repelenty zgodnie z instrukcją na opakowaniu, zwracając uwagę na częstotliwość aplikacji, zwłaszcza podczas dłuższych wypraw w teren. Używanie repelentów jest szczególnie istotne w miejscach, gdzie istnieje wysokie ryzyko występowania kleszczy.
Po powrocie z wycieczki, spaceru niezbędne jest dokładne sprawdzenie całego ciała oraz odzieży. Szczególną uwagę należy zwrócić na takie miejsca jak pachy, pachwiny, za uszami, na głowie i wokół szyi. Warto również wziąć prysznic, co może pomóc w usunięciu kleszczy, które nie zdążyły się jeszcze przyczepić. Odzież należy prać w gorącej wodzie i suszyć w wysokiej temperaturze. Przestrzeganie tych zasad pozwala znacząco zredukować ryzyko ukąszenia.
Źródła:
Ponad 25 tys. przypadków boreliozy i 659 kleszczowego zapalenia mózgu
Gorączka plamista: rodzaje, przyczyny, objawy
How Ticks Find You and Spread Disease
