Powstawanie odleżyn

Odleżyny przeważnie są problemem ludzi w podeszłym wieku i obłożnie chorych. Odleżyna pojawia się najczęściej u pacjentów długotrwale unieruchomionych. Nazwa łacińska odleżyny – decubitus pochodzi od łacińskiego określenia leżeć płasko. Dzięki pierwszym badaniom prowadzonym w XIX wieku dotyczącym mechanizmów powstawania odleżyn zwrócono uwagę na takie czynniki jak wilgotność skóry u pacjentów nietrzymających moczu oraz ucisk spowodowany leżeniem w jednej pozycji.

Spis treści

1. Czym są odleżyny?
2. Jak powstają odleżyny?
3. Miejsca powstawania odleżyn
4. Czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn
5. Objawy odleżyn
6. Leczenie odleżyn
7. Rokowanie

Czym są odleżyny?

Odleżyna to miejscowa martwica tkanek, powstająca w efekcie ograniczenia krążenia krwi w tkankach miękkich na skutek długotrwałego ucisku. Najczęściej pojawiają się w obrębie wypukłości kostnych, mających stały kontakt z podłożem. W zależności od stadium rozwoju, odleżyny mogą obejmować różne warstwy tkanek – od naskórka, przez skórę właściwą, tkankę podskórną, powięzie mięśni, po ścięgna, stawy oraz kości.

Jak powstają odleżyny?

Na to, jak powstają odleżyny, wpływ ma wiele czynników. Najważniejsze z nich to połączenie ucisku, bocznych sił ścinających oraz tarcia. W efekcie ich oddziaływania dochodzi do zamknięcia światła naczyń krwionośnych w tkankach oraz zaburzenia mikrokrążenia związane z uszkodzeniem naczyń kapilarnych. Prowadzi to do szeregu zmian patofizjologicznych, czego skutkiem jest uszkodzenie skóry i pojawienie się odleżyn.

Miejsca powstawania odleżyn

Wśród miejsc, gdzie najczęściej powstają odleżyny, należy wymienić:

• okolicę potyliczną głowy,
• łokcie,
• pięty,
• okolice guzów kulszowych,
• okolice kości krzyżowej,
• okolice krętarzy.

 

Czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn

Powstawanie odleżyn dotyczy najczęściej osób trwale unieruchomionych lub leżących. Jednak nie u każdego pacjenta problem ten się pojawi. Głównymi czynnikami ryzyka są:

• Typ budowy ciała – osoby szczupłe i niedożywione, mające zanikowa tkankę podskórną w okolicy krzyżowej i pięt.
• Unieruchomienie – czynnik często związany z choroba podstawową, nie dający się usunąć. Jedynie częste zmiany pozycji przekładanie pacjenta z boku na bok. Stosowanie materaca przeciwodleżynowego jest zawsze wskazane.
• Choroby skóry z objawami takimi jak zaczerwienienia, zasinienie, nadmierne rogowacenie lub złuszczanie naskórka – nie tylko zwiększają one podatność skóry na uszkodzenia, ale i mogą utrudniać odróżnienie objawów schorzenia od tego, po czym można poznać odleżyny w początkowych stadiach,
• Schorzenia neuropatyczne zaburzające odczuwanie bólu – pacjenci dotknięci neuropatiami mogą nie zauważyć nadmiernego ucisku, przez co często ignorują pierwsze symptomy problemu oraz to, czy odleżyna boli,
• Zaburzenia krążenia – najczęściej związane z takimi chorobami jak przewlekła niewydolność żylna czy choroba tętnic obwodowych. Zwiększają one ryzyko powstawania odleżyn na skutek niedostatecznego dopływu krwi do tkanek,
• Podeszły wiek – osoby starsze częściej długotrwale przebywają w jednej pozycji. W dodatku z wiekiem dochodzi do zwiększenia podatności tkanek na urazy,
• Stan odżywienia – Czynnik często związany z wiekiem lub chorobą przewlekłą wyniszczającą organizm. Brak podaży dostatecznej ilości składników odżywczych, szczególnie białka, prowadzi do zaburzenia naturalnych procesów regeneracji tkanek. U osób niedożywionych może także dojść do zaniku mięśni i zmniejszenia mobilności, co dodatkowo sprzyja powstawaniu owrzodzeń. Dąży się do uzupełnienia niedoborów żywieniowych u takich pacjentów. Stosowane są preparaty odżywcze zawierające duże ilości białka np. Cubitan Nutricia.
• Nietrzymanie moczu – problem ten może prowadzić do długotrwałego kontaktu skóry z wilgocią, od czego odleżyny robią się znacznie częściej i łatwiej. zapobieganie moczeniu polega zwykle na założeniu cewnika Foley’a do pęcherza moczowego.
• Nietrzymanie kału – zapobieganie jest trudne, dbałość o prawidłową dietę, regulacja oddawania stolca i natychmiastowa toaleta po zanieczyszczeniu łagodzą skutki nietrzymania stolca.
• Obecność infekcji – wszystkie odleżyny III stopnia są zakażone bakteriami w tym bakteriami beztlenowymi, stosowanie antybiotyków w leczeniu odleżyn ma zastosowanie jedynie w przypadkach uogólnionego zakażenia i zależy od decyzji chirurga opracowującego ranę odleżyny.
• Płeć – kobiety są dwukrotnie bardziej narażone na powstawanie odleżyn, trzeba też wziąć pod uwagę, że kobiety statystycznie dłużej żyją a odleżyna to choroba ludzi starych.
• Wiek – wraz z wiekiem jesteśmy słabsi i mniej aktywni ruchowo, krew krąży słabiej w zmienionych miażdżycowo naczyniach, skóra cieńczeje, tkanka podskórna zanika, tym samym skóra bardziej jest narażona na odleżyny.
• Wpływ leków – takich jak aminy katecholowe, sterydy, cytostatyki.
• Ciężka choroba podstawowa – ciężki stan pacjenta unieruchamia go w łóżku, krew słabiej odżywia tkanki i odleżyny powstają często w ciągu kilku godzin.

Na szczególną uwagę zasługują czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn występujące u ludzi starych: Zmniejszona ilość tkanki podskórnej, słaba elastyczność skóry, niedożywianie, trudności w utrzymaniu higieny, obniżenie poczucia bólu, gorsze ukrwienie tkanek, osłabienie ruchomości – odruchów obronnych.

Objawy odleżyn

To, jak wyglądają odleżyny, zależy przede wszystkim od stopnia rozwoju schorzenia. Ma on również wpływ na to, czy odleżyny bolą. Odleżyny podzielono na pięć stopni w zależności od zaawansowania.

Stopień I odleżyny:

Stadium blednącego zaczerwienienia, w którym nie doszło jeszcze do uszkodzenia mikrokrążenia. W odpowiedzi na ucisk pojawiają się miejscowe zaczerwienienia i podrażnienia, które znikają po ustąpieniu nacisku.

Stopień II odleżyny:

Stadium nieblednącego zaczerwienienia. Na tym etapie dochodzi do uszkodzenia mikrokrążenia, czego objawami są: zaczerwienienie, które nie zniknie po zmniejszeniu nacisku, obrzęk powierzchni, erozja skóry, bolesność miejscowa. W stopniu 2 odleżyn mogą pojawić się również powierzchniowe uszkodzenia naskórka i pęcherze.

Stopień III odleżyny:

Odleżyny 3 stopnia oznaczają głębokie uszkodzenie skóry całej warstwy skóry właściwej. Uszkodzenie zwykle dotyczy też głębszych struktur takich jak tkanka podskórna. Zwykle w tym stopniu odleżyny widoczna jest czarna twarda martwiczo zmieniona skóra otoczona rąbkiem odczynu zapalnego okolicznych tkanek. Pacjent mimo ewidentnej martwicy tkanek nie zgłasza dolegliwości – odleżyna nie boli. Obszar widocznej na skórze martwicy to przysłowiowy czubek góry lodowej – pod tą czarną tkanką jest stożkowata lub wrzecionowata głęboka na kilka centymetrów martwica. Na tym etapie konieczne jest jak najszybsze wycięcie martwiczych tkanek przez chirurga. Niestety zwykle brak bólu i brak reakcji otoczenia powodują, że martwica się pogłębia, dając odczyn zapalny okolicznych tkanek. Dochodzi do obrzęku powstania bąbli z płynem surowiczym, dalszych uszkodzeń naskórka wokół rany odleżynowej. Organizm stara się pozbyć martwiczo zmienionej tkanki i siły odpornościowe powodują częściowe upłynnienie martwicy – martwica rozpływna. Zwykle na tym etapie odleżyny dochodzi do zakażenia bakteriami i powstania lokalnej ropowicy.

Stopień IV odleżyny:

W stopniu 4 odleżyn uszkodzenie sięga do głębszych warstw tkanek takich jak okostna, powięzie, mięśnie i kości, występuje martwica skóry. Martwe tkanki wypełniają jamę odleżynową. Martwica jest obecna w głębszych warstwach. Dno rany mogą wypełniać czarne martwe tkanki. Często obecna jest ropa i stan zapalny wokoło odleżyny.

 

Stopień V odleżyny:

Stopień 5 odleżyn jest to najbardziej zaawansowane stadium martwicy. Sięga do mięśni i kości z towarzyszącym zakażeniem okolicznych tkanek. Występują objawy uogólnione – gorączka, sepsa. Bywa zagrożeniem życia, przez co wymaga bezwzględnie opracowania odleżyny przez chirurga.

Czytaj także: Dlaczego odleżyny są niebezpieczne?

Leczenie odleżyn

Stopień odleżyn jest kluczowym czynnikiem mającym wpływ na rodzaj wdrożonego leczenia. Rozpoznanie stawiane jest głównie na podstawie podstawowego badania pacjenta. Jeśli istnieje podejrzenie nadkażenia bakteryjnego, często pobierany jest również wymaz z rany.

Leczenie bywa zadaniem trudnym i skomplikowanym, wymagającym ścisłego przestrzegania zaleceń lekarza w dziedzinie pielęgnacji i higieny owrzodzenia oraz otaczających go tkanek.

Przy odleżynach 1 stopnia konieczne jest pilne odciążenie uciśniętego miejsca oraz zadbanie o odpowiednią higienę skóry. Stosuje się również specjalne opatrunki w postaci błon poliuretanowych, które mają na celu zmniejszenie tarcia i ochronę przed wilgocią i zanieczyszczeniami.

Stopień 2 odleżyn wymaga podobnego postępowania. W tym przypadku wykorzystywane są cienkie opatrunki hydrokoloidowe, które wchłaniają wysięk oraz tworzą wilgotne środowisko sprzyjające gojeniu odleżyn 2 stopnia.

W przypadku odleżyn 3 stopnia często konieczne jest usunięcie obumarłych tkanek. Jeśli odgraniczenie martwicy od zdrowej tkanki jest utrudnione, często najpierw stosuje się opatrunki hydrożelowe lub hydrokoloidowe, a w dalszej kolejności wykonuje się chirurgiczne oczyszczenie owrzodzeń.

Odleżyny 4 i 5 stopnia leczy się głównie chirurgiczne. Stosuje się również metody zachowawcze – przede wszystkim u pacjentów, którzy nie kwalifikują się do zabiegu oraz w okresie przygotowania do operacji.

Chirurg podczas wizyty domowej u pacjenta z odleżyną określa stopień odleżyny i wdraża odpowiednie leczenie. Zwykle stwierdza się odleżyny w 3 i 4 stopniu zaawansowania, położone w okolicy krzyżowej. Chirurg wycina martwiczo zmienione tkanki, aby zapobiec infekcji i dalszemu postępowi martwicy. Osoby opiekujące się są w stanie nauczyć się zmian opatrunków i postępowania pacjentem mającym odleżynę. Często podczas wizyty rozważane jest założenie cewnika do pęcherza moczowego, aby zmniejszyć drażniący wpływ moczu u pacjentów nietrzymających moczu. Lekarz przekazuje informacje dotyczące profilaktyki powstawania dalszych odleżyn i pogłębiania się już siniejących.

Zmianę opatrunków można powierzyć pielęgniarce, opatrunki na wyciętej odleżynie powinny być zmieniane codziennie i dodatkowo po zanieczyszczeniu opatrunku odchodami. Kontrola chirurgiczna zależnie od stopnia i rozległości odleżyny powinna być wykonywana co tydzień a w okresie ziarninowania i naskórkowania co 2 tygodnie.

Czytaj także: Jak zapobiegać odleżynom?

Rokowanie

To, czy możliwe jest całkowite wyleczenie, zależy zarówno od wdrożonych metod postępowania, jak i od stadium zaawansowania problemu. Najlepsze rokowanie jest u pacjentów z odleżynami 1 i 2 stopnia. Na dalszych etapach istnieje duże ryzyko powikłań, w tym zapalenia szpiku kostnego oraz kości, co może prowadzić do rozwoju ogólnoustrojowych zakażeń. Odleżyny 4 i 5 stopnia mogą stanowić zagrożenie dla życia pacjenta.

Leczenie odleżyn w Warszawie może być przeprowadzone przy wsparciu specjalistów z przychodni specjalistycznej Vitabene. Obejmuje ono nie tylko zaleczenie problemu. Pacjenci oraz ich opiekunowie otrzymują także szereg zaleceń pozwalających na skuteczne wdrożenie działań terapeutycznych i profilaktycznych, pozwalających zapobiegać powstawaniu kolejnych owrzodzeń w przyszłości. Przekazywane są również informacje pozwalające na rozpoznanie, jak zaczynają się odleżyny i jak powstają, co umożliwia szybką reakcję w przypadku nawrotu problemu.

Bibliografia:

1. M. Wiercińska, Odleżyny — czym są i jak je leczyć?, Mp.pl, 22.12.2021, dost. 8.08.2023
2. Rybkowska, Czynniki ryzyka powstania odleżyn, Forum Leczenia Ran, 25.03.2020, dost. 8.08.2023
3. Rybkowska, Odleżyny – jak je rozpoznać i zapobiegać we wczesnych stadiach? Wywiad z ekspertką, Forum Leczenia Ran, 28.06.2021, dost. 8.08.2023