Mechanizmy powstawania odleżyn
Odleżyny są problemem ludzi starych i obłożnie chorych. Odleżyna pojawia się najczęściej u pacjentów długotrwale unieruchomionych. Nazwa łacińska odleżyny – decubitus pochodzi od łacińskiego określenia leżeć płasko. Dzięki pierwszym badaniom prowadzonym w XIX wieku dotyczącym mechanizmów powstawania odleżyn zwrócono uwagę na takie czynniki jak wilgotność skóry u pacjentów nietrzymających moczu oraz ucisk spowodowany leżeniem w jednej pozycji.
Miejsca powstawania odleżyn
Odleżyny podzielono na pięć stopni w zależności od zaawansowania.
Stopień I odleżyny: zaczerwienienia, podrażnienia, które znikają po ustąpieniu nacisku.
Stopień II odleżyny: zaczerwienienie, które nie zniknie po zmniejszeniu nacisku, obrzęk powierzchni, erozja skóry, bolesność miejscowa.
Stopień III odleżyny: głębokie uszkodzenie skóry całej warstwy skóry właściwej. Uszkodzenie zwykle dotyczy też głębszych struktur takich jak tkanka podskórna. Zwykle w tym stopniu odleżyny widoczna jest czarna twarda martwiczo zmieniona skóra otoczona rąbkiem odczynu zapalnego okolicznych tkanek. Pacjent mimo ewidentnej martwicy tkanek nie zgłasza dolegliwości – odleżyna nie boli. Obszar widocznej na skórze martwicy to przysłowiowy czubek góry lodowej – pod tą czarną tkanką jest stożkowata lub wrzecionowata głęboka na kilka centymetrów martwica. Na tym etapie konieczne jest jak najszybsze wycięcie martwiczych tkanek przez chirurga. Niestety zwykle brak bólu i brak reakcji otoczenia powodują, że martwica się pogłębia dając odczyn zapalny okolicznych tkanek. Dochodzi do obrzęku powstania bąbli z płynem surowiczym, dalszych uszkodzeń naskórka wokół rany odleżynowej. Organizm stara się pozbyć martwiczo zmienionej tkanki i siły odpornościowe powodują częściowe upłynnienie martwicy – martwica rozpływna. Zwykle na tym etapie odleżyny dochodzi do zakażenia bakteriami i powstania lokalnej ropowicy.
Stopień IV odleżyny: uszkodzenie sięga do głębszych warstw tkanek takich jak okostna, powięzie, mięśnie i kości , występuje martwica skóry. Martwe tkanki wypełniają jamę odleżynową. Martwica jest obecna w głębszych warstwach. Dno rany mogą być wypełniać czarne martwe tkanki. Często obecna jest ropa i stan zapalny wokoło odleżyny.
Stopień V odleżyny: jest to najbardziej zaawansowane stadium martwicy sięga do mięśni i kości z towarzyszącym zakażeniem okolicznych tkanek. Występują objawy uogólnienia – gorączka, sepsa. Bywa zagrożeniem życia wymaga bezwzględnie opracowania odleżyny przez chirurga.
Leczenie odleżyn
Chirurg podczas wizyty domowej u pacjenta z odleżyną określa stopień odleżyny i wdraża odpowiednie leczenie. Zwykle stwierdza się odleżyny w 3 i 4 stopniu zaawansowania, położone w okolicy krzyżowej. Chirurg wycina martwiczo zmienione tkanki aby zapobiec infekcji i dalszemu postępowi martwicy. Osoby opiekujące się są w stanie nauczyć się zmian opatrunków i postępowania pacjentem mającym odleżynę. Często podczas wizyty rozważane jest założenie cewnika do pęcherza moczowego aby zmniejszyć drażniący wpływ moczu u pacjentów nietrzymających moczu. Lekarz przekazuje informacje dotyczące profilaktyki powstawania dalszych odleżyn i pogłębiania się już siniejących.
Zmianę opatrunków można powierzyć pielęgniarce, opatrunki na wyciętej odleżynie powinny być zmieniane codziennie i dodatkowo po zanieczyszczeniu opatrunku odchodami. Kontrola chirurgiczna zależnie od stopnia i rozległości odleżyny powinna być wykonywana co tydzień a w okresie ziarninowania i naskórkowania co 2 tygodnie.
Dowiedz się więcej o leczeniu odleżyn
Czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn:
- Typ budowy ciała – osoby szczupłe niedożywione, mające zanikowa tkankę podskórną w okolicy krzyżowej i pięt.
- Unieruchomienie – czynnik często związany z choroba podstawową, zwykle nie dający się usunąć. Jedynie częste zmiany pozycji przekładanie pacjenta z boku na bok. Stosowanie materaca przeciwodleżynowego jest zawsze wskazane.
- Stan odżywienia – Czynnik często związany z wiekiem lub chorobą przewlekłą wyniszczającą organizm. Dąży się do uzupełnienia niedoborów żywieniowych u takich pacjentów. Stosowane są preparaty odżywcze zawierające duże ilości białka np. Cubitan Nutricia.
- Nietrzymanie moczu – zapobieganie moczeniu polega zwykle na założeniu cewnika Foley’a do pęcherza moczowego.
- Nietrzymanie kału – zapobieganie jest trudne, dbałość o prawidłową dietę, regulacja oddawania stolca i natychmiastowa toaleta po zanieczyszczeniu łagodzą skutki nietrzymania stolca.
- Obecność infekcji – wszystkie odleżyny III stopnia są zakażone bakteriami w tym bakteriami beztlenowymi, stosowanie antybiotyków w leczeniu odleżyn ma zastosowanie jedynie w przypadkach uogólnionego zakażenia i zależy od decyzji chirurga opracowującego ranę odleżyny.
- Płeć – kobiety są dwukrotnie bardziej narażone na powstawanie odleżyn, trzeba też wziąć pod uwagę, że kobiety statystycznie dłużej żyją a odleżyna to choroba ludzi starych.
- Wiek – wraz z wiekiem jesteśmy słabsi i mniej aktywni ruchowo, krew krąży słabiej w zmienionych miażdżycowo naczyniach, skóra cieńczeje, tkanka podskórna zanika tym samym skóra bardziej jest narażona na odleżyny.
- Wpływ leków – takich jak aminy katecholowe, sterydy, cytostatyki.
- Ciężka choroba podstawowa – ciężki stan pacjenta unieruchamia go w łóżku, krew słabiej odżywia tkanki i odleżyny powstają często w ciągu kilku godzin.
Na szczególna uwagę zasługują czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn występujące u ludzi starych: Zmniejszona ilość tkanki podskórnej, słaba elastyczność skóry, niedożywianie, trudności w utrzymaniu higieny, obniżenie poczucia bólu, gorsze ukrwienie tkanek, osłabienie ruchomości – odruchów obronnych.