Odleżyny to ogromny problem, z jakim boryka się personel szpitali oraz osoby opiekujące się leżącymi chorymi w domach. Ich wystąpienie utrudnia proces leczenia, często prowadząc do dodatkowych komplikacji. Choć w początkowych stadiach ich terapia jest stosunkowo prosta, nacisk należy kłaść na to, jak przeciwdziałać odleżynom i ocenić ryzyko ich powstania. Jak wyglądają odleżyny na początku i w jaki sposób można zapobiegać ich powstawaniu?
Spis treści
- Zapobieganie odleżynom
- Jak rozpoznać odleżyny?
- Czym są i od czego robią się odleżyny?
- Na czym polega profilaktyka odleżyn?
- Skala Douglas:
- Skala Waterflow:
- Jak zapobiegać odleżynom?
- Czy odleżyny są groźne?
Jak rozpoznać odleżyny?
Umiejętność rozpoznania uszkodzenia tkanek ma ogromne znaczenie dla leczenia i zapobiegania odleżynom. Jeszcze przed pojawieniem się owrzodzeń można zaobserwować objawy charakterystyczne dla dwóch pierwszych stopni rozwoju odleżyn wg skali Torrance’a. Ocenie podlega zaczerwienienie skóry pojawiające się po uciśnięciu palcem, które następnie powinno blednąć. Jeśli zaczerwienienie nie blednie, świadczy to o uszkodzeniu mikrokrążenia; na tym etapie może pojawić się też powierzchniowy obrzęk tkanek, a także uszkodzenie naskórka oraz pęcherze.
Czym są i od czego robią się odleżyny?
Odleżyny to owrzodzenia powstające na skutek przewlekłego ucisku lub tarcia skóry, najczęściej w okolicach kości krzyżowej, na pośladkach i piętach. To problem, który dotyka przede wszystkim pacjentów unieruchomionych, np. po urazach lub z porażeniami. Odleżyny mogą rozwijać się również pod opatrunkami gipsowymi. Ucisk powoduje niedokrwienie skóry i znajdujących się pod nią tkanek, co prowadzi do rozwoju martwicy.
Czytaj też: Jak powstają odleżyny
Na czym polega profilaktyka odleżyn?
Zapobieganie odleżynom i odparzeniom to istotny problem w praktyce klinicznej. Są one bowiem przyczyną wielu dodatkowych dolegliwości, przede wszystkim bólowych. Mogą też prowadzić do rozwoju infekcji, które nie tylko komplikują proces leczenia oraz zwiększają jego koszty, ale i stwarzają ryzyko dla zdrowia i życia chorego.
W zapobieganiu odleżynom dużą rolę pełni identyfikacja czynników ryzyka i jego monitorowanie.
Ryzyko powstawania odleżyn
Najskuteczniejszą metodą walki z odleżynami jest ich prewencja. Dzięki znajomości czynników ryzyka i mechanizmów powstawania odleżyn opracowano zasady zapobiegania odleżynom. Pierwszym etapem jest ocena ryzyka powstawania odleżyny, ma to też istotne znaczenie u pacjenta już mającego odleżynę.
Ocena ryzyka powstania odleżyny – oceniana powinna być na początku leczenia lub w momencie pogorszenia się stanu pacjenta. Przykładem takiej skali jest skala Norton:
| Czynniki ryzyka | 4 | 3 | 2 | 1 |
| Stan fizykalny | dobry | dość dobry | średni | bardzo ciężki |
| Stan świadomości | pełna przytomność i świadomość | apatia | zaburzenia świadomości | stupor lub śpiączka |
| Aktywność, zdolność przemieszczania się | chodzi samodzielnie | chodzi z asystą | porusza się tylko na wózku inwalidzkim | stale pozostaje w łóżku |
| Stopień samodzielności przy zmianie pozycji | pełna | ograniczona | bardzo ograniczona | całkowita niesprawność |
| Czynności zwieraczy odbytu i cewki moczowej | pełna sprawność zwieraczy | sporadyczne moczenie się | zazwyczaj nietrzymanie moczu | całkowite nietrzymanie moczu i stolca |
Lub skala Douglas:
|
Czynniki ryzyka |
4 | 3 | 2 | 1 | 0 |
| Stan odżywienia (Hb) |
dieta pełnowartościowa |
dieta niewłaściwa |
tylko płyny |
żywienie pozajelitowe lub Hb poniżej 10 g% |
|
| Aktywność |
chodzi samodzielnie |
chodzi z trudnością |
porusza się tylko na wózku inwalidzkim |
stale pozostaje w łóżku |
|
| Czynność zwieraczy odbytu i cewki moczowej |
pełna czynność zwieraczy |
sporadyczne moczenie się |
nietrzymanie moczu |
całkowite nietrzyma-nie moczu i stolca |
|
| Ból |
bez bólu |
ślad bólu |
okresowo |
związane z ruchem |
stały ból lub dyskomfort |
| Stan skóry |
bez zmian |
skóra sucha, cienka, zaczerwieniona |
uszkodzenia powierzchniowe |
uszkodzenia tkanek głębokich lub jamy |
|
| Stan świadomości |
pełna przytomność i świadomość |
pełna przytomność i świadomość |
stupor |
brak współpracy |
śpiączka |
Skala Waterflow:
Budowa ciała ruchowa:
| Średnia | 0 |
| Powyżej średniej | 1 |
| Otyłość | 2 |
| Wychudzenie | 3 |
Stan skóry:
| Zdrowa | 0 |
| Bibułkowata | 1 |
| Sucha | 1 |
| Obrzęknięta | 1 |
| Wilgotna | 1 |
| Przebarwiona | 2 |
| Pęknięta/plamista | 3 |
Choroby neurologiczne:
| Cukrzyca, SM, uszkodzenie
mózgowo-naczyniowe, paraplegia |
4-6 |
Płeć/ wiek:
| Mężczyzna | 1 |
| Kobieta | 2 |
| 14-49 | 1 |
| 50-64 | 2 |
| 65-74 | 3 |
| 75-80 | 4 |
| 81 i powyżej | 5 |
Operacje:
| Ortopedyczne,
poniżej pasa |
|
| Kręgosłupowe | 5 |
| Trwające > 2 godz. | 5 |
Wypróżnianie:
| Pełne/cewnik | 0 |
| Okresowe nietrzymanie moczu | 1 |
| Cewnikowanie/nietrzymanie kału | 2 |
| Nietrzymanie kału i moczu | 3 |
Apetyt :
| Przeciętny | 0 |
| Słaby | 1 |
| Karmienie przez sondę | 2 |
| Tylko płyny | 2 |
Zdolność :
| Pełna | 0 |
| Niepokój | 1 |
| Apatia | 2 |
| Ograniczona | 3 |
| Wyciąg | 4 |
| Wózek | 5 |
Niedożywienie tkanki:
| Krańcowe wyniszczenie | 8 |
| Zawał serca | 5 |
| Schorzenia naczyń | 5 |
| Anemia | 2 |
| Palenie tytoniu |
Jak zapobiegać odleżynom?
Identyfikacja czynników ryzyka i ich monitorowanie stanowią jedynie część profilaktyki. Ważne jest również to, jak zapobiegać powstawaniu odleżyn dzięki stosowaniu odpowiednich działań, zabiegów oraz sprzętu. Wiele z nich znajduje zastosowanie nie tylko w warunkach szpitalnych; odpowiednia pielęgnacja chorego pozwala na skuteczne zapobieganie odleżynom w domu.
Osoby zajmujące się pacjentem zagrożonym odleżynami powinny być zaopatrzone w środki pielęgnacyjne dla skóry, materace przeciwodleżynowe zmiennociśnieniowe, pokrowce na materace, specjalistyczne podkłady, podpórki pod piety, poduszki przeciwodleżynowe. W warunkach szpitalnych prowadzona jest odpowiednia dokumentacja zgodna z zaleceniami Konsultanta Krajowego w dziedzinie pielęgniarstwa w sprawie prowadzenia profilaktyki odleżyn u pacjentów hospitalizowanych.
Pielęgnacja skóry polega na dbałości o czystość, częstość mycia skóry uzależniamy od potliwości pacjenta i zanieczyszczania się. Skórę po umyciu delikatnie osuszamy, oklepujemy dłonią ułożoną w łódeczkę, natłuszczamy preparatami zachowującymi zasadowe PH i delikatnie masujemy. Dbamy o to, aby pacjent leżał na gładkiej powierzchni; wszelkie fałdy prześcieradła czy podkładu, okruchy i twarde przedmioty mogą spowodować nowe odleżyny. Pacjent z grupy ryzyka odleżyn powinien leżeć na materacu przeciwodleżynowym. Przekładanie, czyli zmiana pozycji pacjenta jest planowana w zależności od stanu i punktacji ww. skalach lub skali Waterlow.
Czy odleżyny są groźne?
Odleżyny mogą stać się przyczyną wielu dodatkowych chorób i dolegliwości. Ból im towarzyszący negatywnie wpływa na stan chorego, również psychiczny, obniżając jego poczucie własnej wartości i wiarę w skuteczność leczenia. Rany i owrzodzenia mogą ulec zakażeniu, co w niektórych przypadkach skutkuje zapaleniem głębiej położonych tkanek – kości, stawów i szpiku kostnego. Może również rozwinąć się zagrażająca życiu chorego sepsa.
W przypadku zaawansowanych odleżyn leczenie jest bardzo trudne. Z kolei ubytek tkanek może spowodować powstawanie dużych blizn. Dlatego to, jak zapobiec odleżynom, powinno być przedmiotem zainteresowania wszystkich osób opiekujących się unieruchomionymi chorymi.
Zapraszamy do kontaktu z przychodnią wielospecjalistyczną Vitabene. Oferujemy skuteczne leczenie odleżyn w Warszawie oraz szeroki zakres działań profilaktycznych. Zajmujemy się nie tylko chorym; osoby sprawujące nad nim opiekę dowiadują się również, jak zapobiegać odleżynom, identyfikując czynniki ryzyka i rozpoznając uszkodzenia tkanek.
Bibliografia:
- M. Wiercińska, Odleżyny — czym są i jak je leczyć?, Mp.pl, 22.12.2021, dost. 29.06.2023
- M. Graczyk, E. Bronszkiewicz, B. Zgorzelak, Profilaktyka i leczenie odleżyn — ocena pacjentów przebywających na oddziale stacjonarnym Hospicjum im. bł. ks. J. Popiełuszki w Bydgoszczy w latach 2012–2013, Medycyna Paliatywna w Praktyce 2014, tom 8, nr 3, wyd. Via Medica, dost. 29.06.2023
